El domingo en el Santa Ana Antzokia, lleno hasta rebosar y como mucha gente fuera hemos vivido un día inolvidable.
Desde el comienzo a las 7 de la tarde cuando cinco banderas- Republicana, Ikurriña, Roja, Anarquista y de ANV con las que lucharon centenares de oñatiarras subieron al estrado, al lado de un gran cartel con fotos de las personas fusiladas o muertas por los fascistas en Oñati, hasta que más de de dos horas después que finalizo el acto con los acordes del Txoriak Txori, cuantas emociones contenidas salieron, cuantas lagrimas, cuantos aplausos.
La Ikurrin Dantza y el Himno de Riego dieron entrada a Idoia Etxeberria que tomó la palabra en nombre de Gogoratu Guran Taldea. A continuación hablo Mikel Biain alcalde de Oñati.
Con los acordes de violín y guitarra de la Internacional, los familiares de las victimas del franquismo subieron al estrado colocando flores al pie de las fotos, mientras tanto fuertes aplausos les reconocían tantos años de silencio y sufrimiento. Tras el aurresku Kepa Aranburu, director del documental dio paso a su proyección.
El documental gusto mucho a las personas presentes, que volvieron a aplaudir de nuevo fuertemente. Una de las personas presentes era , el único gudari oñatiarra que vive en la actualidad; Regino Biain.
A continuación las palabras de Idoia Etxeberria:
Arratsalde on eta ongi etorri danori.
Aspaldittik dakot interesa Gerra Zibileko kontuak jakitteko. Horreatik, kultur etxian “Oñati eta errepresioa” esposiziñua organizau ebeinian, ikustera fan nitzan. Ez nekixen Oñatin ze pasau zan. Baten batzuk hil zittuaila bai, baina askoz gehixau ez. Panelei begira neuela, Juan Ramon Garai etorri xaten ondora. “Oñatikua zara?”, galdetu ostan. “Jentia bihu!”, esan eben. Liburua itteko asmua euela. “Benga, néska, animau!”. Handik urten nebenian ya talde batekua nitzan. Izena gero ifini gotsan: Gerra Gogoratu Guran.
Hori, oin dala bi urte eta erdi pasatxo izan zan. Orduan 21 fusilauak numero bat zian neretako. Orduan ez nekixen bakoitzan historixia. Orduan ez nekixen danera 114 oñatiar hil ziala, bando bixetan. Orduan ez nekixen 10 emakumeri ulia moztu otsainik. Ez nekixen ehundaka fan zirala herrittik igesi. Askok bueltan ez eukaila etxerik, lanik, ze janik. Ez nekixen zenbat geratu zian alargun, zenbat umezurtz. Zenbat multa egon zian, zenbat salaketa. Zenbat umillaziño. Era batera edo bestera 737 pertsona kastigau ebein, horraittako 118 emakumiak.
Lanian hasi giñan, bai. Intxorta taldiak hasittako bidiari jarraipena emun gotsan. Jerardo Elortzak, Nekane Arrazolak, Beatriz Gomendiok, Juan Ramonek eta bostok. Artxibo askotan lortu dou informaziñua, dato mordua daku. Baina bagekixen herrittarren testigantzak jaso barik lana oso hankamotz geratuko zala. Gerria bizi eta sufriu dozuenak, zuek zarai protagonistak.
Oñatin pentsakera danetako jentia ibili zan burrukan, gerran. Abertzaliak, kartistak, sozialistak, errepublikanoak, falanjistak, komunistak, anarkistak… Bakoitza bere ideak defenditten. Anaiak anaien kontra. Eta bi aldetatik egonziran hildakuak eta sufrimentua. Baina gero jasotako tratua oso diferentia izan zan alde batekuentzat eta bestekuentzat. Batzuk omenaldixak jaso ebein. Bestiak, zuek, baztertuta geratu ziñain. Hankapeian, kastigauta. Orduko zaurixak ez dira osatu. Eta horretarako lehenengo pausua egixa jakittia da.
Oso aberasgarrixa izan da zuekin egotia. Emozionantia be bai. Ikusi dogu mina zuen begixetan, estuasuna bihotzetan. Sufrimentua, larrittasuna. Eta baitta zuen indarra be. Dana kontra euki arren, gogor iñ dozue aurrera beti. Eta zuen billurra be sentiu dogu. Berba itteko billurra, hainbeste urte eta gero. “Aber oiñ kartzelara eruaten gauen!”, esan oskun batek. “Nik ez dot gura problemarik, e?”, beste batek. Guk be ez. Guk be ez dogu gura problemarik. Ez dou gura iñobe minketia.
Baina problemia hortxe dau: 75 urteko ixiltasuna. Hainbeste urtian mutu. Ezebe pasau ez bazan moduan. Bazan ordua zeoze itteko. Ezin dou ahaztu. Ahazketia ez bizi izatian parekua dala esaten daue. Olvidar es morir. Eta hori izan da gure lana: oñatiar danak jakindaixela hemen ze pasau zan.
75 urte ointxe. Samur esaten da. 75. Denbora horretan jente asko hil da. Gerrian kulpatik irribarria galdu eben jente asko ez dau hemen gaur. Gudari bakarra bizi da, Regino. Antoni Alkzelai hil zan. Margarita eta Rosendo be bai. Eta oin dala oso gutxi Maritxu Ugarte fan xaku, zoritxarrez. Berandu izan arren, omenaldi hau eurentzat be bada. Represiñua jaso zebein danondako da.
Libururako danera 40 entrebista egin dittugu. Gehixenak bideuan hartuta. Pentsakera danetako jendiana faten saiatu gara, alde bateko zein besteko. Gerriaren ikuspegi ahal danik zabalena erakusteko. Eta liburua akabo barik dau. Horretan gabitz. Hori bai, dokumentala gaur ikusiko dozue. Juan Ramonek ri-rau jarri eben martxan hori be. 28 testigantza erabili dittue, eta baitta rekreaziñuak iñ be, herriko jentia aktore lanetan ifinitta.
Liburua urtia akabo aurretik publikaitteko asmua daku. Aittatu gura neke emakumian lana zelako inportantia izan zan gerra garaixan eta ostian. Merezi dauen lekua emuten saiatu gara liburuan, gerria ez dalako frentia bakarrik. Aittatu baitta be gerran hildako danairi mosua jartia gura gekela. Fusilau, gudari, miliziano, soldau, rekete… hildako danen fotografixak ifinttia izenen onduan. Ez diralako numeruak, pertsonak diralako. Apurtutako familixak. Bete ez ziran ametsak. Fotografixa dexente falta xaku, eta danon laguntzia eskertuko dogu.
Akaboteko, eskerrak emutia bakarrik falta xat. Eskerrik asko gaur hona etorri zarain danori. Eskerrik asko Oñatiko Udalari, lehenguari eta oinguari, Gipuzkoako diputaziñuari eta Eusko Jaurlaritzari proiektua diruz lagundu daueilako. Eskerrik asko dokumentalian parte hartu dozuenoi, Irudiz ekipuari. Eta batez be eskarrik asko zuen testigantzak emun dozuen danori, zuen rekuerduak, dokumentuak eta argazkixak gurekin konpartittiarren.
Gogoratu Guran Taldiaren izenian, besarkada haundi bat bihotz bihotzetik danori.